Մշո բարբառի քերականության մի քանի առանձնահատկություններ💛
Ազգագրական փառատոնի ընթացքում միասին կարդում էինք Մշո բարբառով հեքիաթներ, առակներ ու տարբեր պատմվածքներ։ Ես շատ օրինաչափություններ նկատեցի, որ բնորոշ է Մշո բարբառի քերականությանը, ու հիմա մի քանիսը կնշեմ ու կբացատրեմ դրանք։ Քանի որ արմատներով Ապարանից եմ, իսկ այնտեղ բոլորը Մուշի բարբառով են խոսում, արդեն շատ լավ ծանոթ եմ բարբառին ուստի ուզում եմ առանձնացնել մի քանի օրինաչափություններ։
1. Մեր, ձեր անձնական դերանունները, ըստ գրաբարի հետադաս են և դառնում են` մեր- մի, ձեր- ձի,
Օրինակ`
Ձեռք մի- մեր ձեռքը
Գլուխ մի- մեր գլուխը
Տուն ձի- ձեր տունը
2. Բառասկզբի ա, ե, ի, ո ձայնավորներից առաջ ավելանում է յ։
Յա- յառջև, յախպուր, յըմեն( յըմեն)- ամենքը
Յե- յերեկ, յելնել
Յի- յիրկուն, յիջնել, յիմնալ ( հիմնալ)- իմանալ
Յո- յոտք, յոդա ( սենյակ)
3. Մշո բարբառը պատկանում է կը ճյուղի բարբառներին, որոնց ներկա ժամանակը կազմվում է կը մասնիկով։
Օրինակ`
կըխոսիմ- խոսում եմ,
կըերգիմ- երգում եմ
կըպարիմ- պարում եմ
4. Մշո բարբառը գրաբարի նման ունի չորս լծորդություն` ամ, եմ, իմ, ում
Ամ- կարդամ, կարդաս,
Եմ- այն դարձել է իմ, եզակի Ա, Բ և հոգնակի Ա, Բ, Գ դեմքերում և միայն եզակի Գ դեմքում լինում է ե.
Օրինակ` սիրիմ, սիրիս, սիրե, սիրինք, սիրիք, սիրին։
Իմ- քնիմ, քնիս, քնինք…
Ում- հագում, հագուս, հագու…
Վերջին չորրորդ ձեր, բայերը վերածում է ներգործականի, ներգործականը` անցողականի։
Օրինակ`
Հագնել- կը հագում, ( հագցնում եմ)
Կարդալ- կը կարդըցում, ( կարդալ եմ տալիս, կարդացնում եմ)։
5. Կը եղանակիչը դրվում է սահմանական եղանակի ներկա ու անցյալ անկատար ժամանակներում` բայերից առաջ։
Ձայնավոր սկզբնատառ բայերի դեպքում այն դառնում է թրթռուն գ։ Օրինակ` գ՛ելնամ (կ՛ելնեմ), գ՛իջնամ, կ՛ուտիմ։
Բայց` գալ, լալ, տալ, թվալ բայերից առաջ դառնում է գի, կամ կի։
Օրինակ`
գիլամ- լալիս եմ
գիկամ- գալիս եմ
կիտամ- տալիս եմ
կիթվա- թվում է
6. Բայերը բացասական են դառնում կամ չ- ով, կամ նախադասվում է օժանդակը ու դառնում է չըմ, չըս, չը, ապա դրվում է բայերից առաջ ու ստացվում է` չըմ կարդա, չըս կարդա, չըկարդա, կամ չկարդամ, չկարդաս, և չկարդա։
7. Հըտ, մոտ, վերա ու մեջ նախադրությունները դարձել են` հըտ, մըտ, վըր, մըջ, որոնցից հըտ ու վըր-ը գրական հոլով են պահանջում, օրինակ` վըր մըզի, հըտ քըզի, մըջ տըլի